Yargı Reform Adımlarıyla Güçleniyor
Disiplin mahkemelerinin yapısının AİHS’ne uygun olup olmadığını incelemeden önce, bu mahkemelerin AİHS’nin 6. Maddesinde öngörülen adil yargılanma hakkının kapsamında olup olmadığını tartışmak gerekir. Gözler, Mahkemenin otonom kavramlar doktrini uyarınca suç isnadı kavramını geniş yorumlayarak, disiplin mahkemeleri tarafından verilen iki aya kadar çıkabilen bu cezaları gerçek anlamda bir ceza olarak görüp disiplin suçlarını Sözleşmenin 6.maddesi kapsamında bir “suç” olarak değerlendirebileceği görüşündedir[655]. Disiplin Mahkemesi tarafından verilen cezalara karşı yapılan başvurularda[656] AİHM disiplin mahkemelerini 6. TSK’da hangi disiplin cezalarının kimlere verilebileceği, failin rütbe ve statüsüne, ve disiplin amirinin rütbelerine göre değişmektedir. Ayrıca oda ve göz hapsinin infazı konusunda da, ceza verilen kişinin rütbesine göre bazı farklıklar vardır. AİHM’nin içtihatlarında ortaya koyduğu kriterlere göre, objektif ve orantılı nitelikteki bu farklı uygulamalar AİHS’nin 14. AİHM, özellikle silahlı kuvvetler mensuplarının düşünce, din ve vicdan özgürlüğü çerçevesindeki faaliyetleri konusunda sınırlama getirilebileceğini kabul etmektedir.
Maddesinin üçüncü fıkrasında değişiklik yapılarak “disiplin cezaları yargı denetimi dışında bırakılamaz” düzenlemesi getirilmesine rağmen, 129. Maddenin dördüncü fıkrasındaki “Silahlı Kuvvetler mensupları ile hakimler ve savcılar hakkındaki hükümler saklıdır” hükmünde değişiklik yapılmamıştır. Mevcut durum itibariyle devlet memurlarına verilen uyarma ve kınama cezalarına karşı da yargı yolu açılırken, asker kişiler ile hakim ve savcılara verilen disiplin cezalarına karşı yargı yolunun kapalı kalmasına devam edilebilecektir. Bu durumun ise hukuk devleti ilkesine aykırı olduğu konusunda bir tereddüt bulunmamaktadır. Burada Yüksek Askeri Şura kararlarından özellikle kendi kanununun üçüncü maddesinde sayılan görevlerinin icrai nitelik değil daha çok “görüş bildirme” şeklinde olmaları nedeniyle, bu kararların idari yargının denetiminde olmadığı açıktır. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi de bir kararında 1612 Sayılı Kanunun 3. Maddesindeki aleniyet prensibine aykırı olduğunu belirtmiştir[599]. Fıkrasında, disiplin kurulu ve yüksek disiplin kurulunun ayrı bir ceza tayinine yetkisinin olmadığı, cezayı kabul veya reddedecekleri, ret halinde atamaya yetkili amirlerin 15 gün içinde başka bir disiplin cezası vermekte serbest olduğu hükme bağlanmıştır. Bu hükümle disiplin amirlerinin kendi yetki alanlarına ilişkin disiplin cezalarını vermede sahip oldukları takdir yetkisi, anılan kurullara karşı korunmuş olmaktadır[378].
Talimatta belirtilen hükümlere uygun olarak nöbet görevini ifa etmeyen nöbetçi bakımından bu suç oluşur[153]. Maddesi kanuna aykırı emrin yerine getirilmeyeceğini hükme bağlamıştır. Böyle bir emri alan emri yerine getirmez ve durumu üste bildirir. Üst emrinde ısrar eder ve bunu yazıyla bildirirse, emri yerine getirir. Ancak konusu suç olan hiçbir emir yerine getirilemez, getirenler de sorumluluktan kurtulamaz. Maddenin son fıkrası askeri hizmetlerin görülmesini, istisnalar arasında saymıştır.
16.4 Otellere, hastanelere, devlet dairelerine veya tesislerine, üniversite kampüslerine veya bir posta odası veya merkezi teslim alma noktası bulunan diğer tesislere yapılacak gönderiler, TNT tarafından gönderi yapılmadan önce aksi belirtilmedikçe veya kabul edilmedikçe, posta odasına veya merkezi teslim alma noktasına teslim edilebilir. 14.6 Belirtilen konumlarda kullanılabilen seçeneklere tabi olarak, TNT’nin gümrük vergisi ve vergiler için ödenecek tutarların kendisine geri ödenmesine yönelik düzenlemelerle ilgili tatmin edici bir teyit elde edememesi halinde, Gönderi gecikebilecektir. Söz konusu gecikmeler veya diğer herhangi bir bu Koşullara uymama hali, üstlenilmeyen yükümlülükler niteliğindedir. 14.1 TNT belirli gönderilerin gümrük işlemlerini tamamlayabilmek için gümrük memurları tarafından tahakkuk ettirilen gümrük vergisi ve vergileri, ödeyen taraf adına ödeyebilir ve bunun için bir ek ücret tahakkuk eder. Tüm Gönderiler için, TNT ödemeyi yapan tarafla temasa geçerek, gümrük işlemlerinin ve teslimatın tamamlanması şartı olarak geri ödeme düzenlemelerinin teyidini isteyebilir ve kendi takdirine bağlı olarak, Gönderinin Alıcıya tesliminden önce, gümrük vergisi ve vergilerin ödenmesini talep edebilir. Daha ayrıntılı bilgi için TNT müşteri hizmetleriyle temasa geçiniz. Konşimentonun gerekli tüm ayrıntılarını uygun şekilde tamamlamak Gönderenin sorumluluğundadır. Gönderen ve Alıcının posta kodu dahil olmak üzere isim, cadde/sokak, şehir ve ülke bilgileri okunaklı ve dayanıklı bir şekilde her gönderinin üzerinde belirtilmelidir. Uluslararası gönderilerde, Gönderenin adresi Gönderinin TNT’ye teslim edildiği ülkeyi belirtmelidir. Gönderen Konşimentoyu ve diğer tüm zorunlu etiketleri (örn. ağır yük) Gönderinin dış yüzeyinde açıkça görülebilecek şekilde belirgin bir konuma yapıştırmalıdır.
Burada Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin öngördüğü “alenilik” şartının da bir ihlali vardır. Zira Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Kanununda aleniliği ihlal eden başkaca bir hüküm yoksa da, 52. Çünkü mahkemenin kararına dayanak teşkil eden belgeler gizli kalmıştır. AYİM, görev alanına giren konularda menfaatleri ihlal edilenler tarafından açılacak iptal davalarını ve hakları ihlal edilenler tarafından açılacak tam yargı davalarını doğrudan doğruya ve kesin olarak karara bağlar. AYİM’in verdiği kararlar verildiği andan itibaren kesParibahis türkiye(AYİM m.21/1). Yüksek Disiplin Kurulu, başkan, başsavcı, daire başkanları ve mahkemenin en kıdemli bir üyesinden oluşur. Kurulun görevi, başkan, başsavcı, daire başkanları ve üyeler hakkında gereken hallerde disiplin kovuşturması yapmak ve gerektiğinde uyarma, kınama ve görevden çekilmeye davet işlemlerini uygulamaktır(m.28). AYİM, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası ile görevlendirilmiş bağımsız bir yüksek mahkemedir (m.1.).
Disiplin cezalarına karşı da, kanun yoluna benzer idari başvuru yolları öngörülmüştür. Eğer disiplin cezası veren idari makamın kararına karşı bir idari başvuru yapılacaksa, başvurulan makam, mutlaka işlemi yapan makamın dışında olmalıdır. Maddesindeki “üst makam yoksa işlemi yapan makama başvurulabilir” hükmü, disiplin cezalarına karşı idari başvuruda geçerli değildir. Örneğin 657 SK’da düzenlenen disiplin cezalarına karşı idari başvuru, disiplin cezası veren amirin üstünde başka bir üst makam yoksa disiplin cezası veren makama değil, disiplin kuruluna yapılabilmektedir. Maiyetinden birinin bir disiplin suçu işlediğini öğrenen her âmir yetkisi dahilindeki oda veya göz hapsi cezalarıyla cezalandırılmasını uygun görmediği takdirde suçluluk sebeplerini ve suç delillerini kapsayan bir vaka raporu düzenleyip bunu silsile yolu ile teşkilatında disiplin mahkemesi kurulan komutan veya askeri kurum âmirine en geç üç gün içinde gönderir. Aksi halde birinci fıkraya göre işlem yapılmak üzere keyfiyeti disiplin cezası vermeye yetkili en yakın disiplin âmirine bildirir ve varsa evrakı gönderir. Disiplin hazırlık soruşturması disiplin subayı tarafından en kısa zamanda yapılır. İhbarı yapan âmir tarafından yapılan soruşturma yeter görülürse bu, disiplin hazırlık soruşturması yerine geçer (m.14). İdari para cezaları, idari düzene aykırılık nedeniyle, doğrudan doğruya idari mercilerce verilen yaptırım kararlarıdır. Yaptırım olarak bir miktar paranın zorla alınmasını içeren bu ceza niteliğindeki kararlar, yargı organına başvurulmaksızın idarece alınır ve uygulanırlar.
Bilirkişi incelemesine ihtiyaç duyulan konularda bilirkişi bulunamaması ya da bilgisine ihtiyaç duyulan kişinin bu nitelikleri taşımaması halinde, inceleme yapılması istenilen konunun özellikleri dikkate alınarak, bilirkişi listelerinde kayıtlı olmayan uzmanlığa, özel veya teknik bilgiye sahip başka kişiler de bilirkişi olarak görevlendirilebilir. Mülki idare amirliklerinin ilgili mevzuatında öngörülen hususlar saklı kalmak üzere, sivil toplumla ilişkiler birimlerinde görev yapan kamu görevlilerinin katılacağı denetim konusu dâhil olmak üzere görev alanına giren hususlarda hizmet içi eğitim programları Genel Müdürlük tarafından belirlenir veya düzenlenir. Bu Yönetmelikte belirtilen parasal hadler, her yıl bir önceki yıla ilişkin olarak Vergi Usul Kanunu uyarınca Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenen yeniden değerleme oranında arttırılmak suretiyle uygulanır. Mülki idare amirliğine verilen ve elektronik ortamda taranarak e-İçişleri Sistemi ile Genel Müdürlüğün e-Arşiv Sistemine yüklenen evrakın eki olan ancak sisteme yüklenemeyen elektronik, basılı veya görsel her türlü materyal, mülki idare amirliğince gerekli görülmesi veya istenmesi halinde ayrıca Bakanlığa gönderilir. İl müdürlüklerinde tutulan kütük defterine kaydedilmesi zorunlu olan diğer bilgiler il müdürlüklerince; Genel Müdürlükte tutulan kütük defterine kaydedilmesi zorunlu olan birlikler ile yabancı dernek ve vakıfların şube ve temsilciliklerine ilişkin bilgiler Genel Müdürlükçe, birinci fıkrada belirtilen usule uygun olarak elektronik sisteme kaydedilir. Kullanıcı kodu, parola ve şifre verilen kişiler, bunları başka amaçla kullanamazlar, bir başkasının kullanmasına da izin veremezler. Kullanıcı kodu, parola ve şifrelerinin çalındığını, kaybedildiğini veya hangi nedenle olursa olsun yetkisiz kişilerce kullanıldığını öğrenenler, derhal sivil toplumla ilişkiler birimlerine veya Genel Müdürlüğe bilgi verirler. Dernekler edindikleri taşınmazları tapuya tescilinden itibaren otuzgün içinde EK- 26’da gösterilen Taşınmaz Mal Bildirimini doldurmak suretiyle mülki idare amirliğine bildirmekle yükümlüdürler. Bu şekilde yürütülen projelerin gerçekleşme durumu ve bu projeler için yapılan harcamalar ilgili kamu kurum ve kuruluşu tarafından denetlenebileceği gibi, mülki idare amirleri tarafından da denetlenebilir.
Disiplin cezalarına itiraz kişisel bir haktır ve kanunlar tarafından açık bir biçimde sınırlandırılmadıkça, her disiplin cezası için kullanılabilir[445]. İtiraz, hükmü veren disiplin mahkemesinin teşkilatında kurulduğu komutana veya askeri kurum amirine yapılır. İtiraz sebepleri yazılı olarak verilebileceği gibi sanığın en yakın âmirine yapılacak beyan üzerine düzenlenecek bir tutanak şeklinde de olabilir (m.32). İtiraz, aleyhine itiraz olunan hükmün yerine getirilmesini geri bıraktırır. Ancak disiplin mahkemesince cezanın derhal yerine getirilmesine karar verilmişse bu hüküm uygulanmaz (m.33). Şikâyet haklı görülürse ceza kaldırılır veya değiştirilir.
5170 SK ile yapılan değişiklik neticesinde, iç hukukta AİHS hükümleri ile aynı konuda farklı hükümler içeren kanun hükümleri, uygulanamaz konuma gelmiştir. AİHS ile kanun hükümlerinin çatışması sorunu bu şekilde çözülmüş ise de, Anayasal normlar ile çatışması durumunda hangisinin esas alınacağı sorunu halen devam etmektedir. Anayasal düzenlemenin yapılış şekli esas alınırsa, Anayasa koyucunun, Anayasa’nın üstünlüğü ilkesinin gereği olarak AİHS’ye Anayasal değer veya Anayasa üstü konum vermek istemediği sonucu çıkmaktadır[484]. Yukarıda belirtildiği üzere AİHS’ne Anayasa üstü değer veren ve çatışma halinde AİHS’nin uygulanmasını ileri süren görüşler de bulunmaktadır. Maddesinde yapılan değişiklikle Türk normlar hiyerarşisinde, Anayasa basamağı ile kanun basamağı arasında yeni bir basamak ilave edilmiştir. Bu basamak “temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası andlaşmalar” basamağıdır[482]. Böylece kanunlarla uluslararası andlaşmalar arasında bir hiyerarşi yaratılmıştır. Zira bir kanunla, bir uluslararası andlaşma çatıştığında, kanunun önceki veya sonraki tarihli olmasına bakılmaksızın uluslararası andlaşma esas alınacaktır. Bu uluslararası andlaşmaların, Türk normlar hiyerarşisinde kanun üstü bir değere, dolayısıyla işlevsel olarak Anayasal değere sahip olması anlamına gelir[483]. Ek-4 no’lu protokol ise 16 Eylül 1963 tarihinde imzaya açılmış, 02 Mayıs 1968 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Maddesinde hiç kimsenin borcundan dolayı özgürlüğünden yoksun bırakılamayacağı düzenlenerek bu hususta yasak getirilmiştir.
- İlan – reklam kaynaklarından herhangi bir telkin, tavsiye alamaz, maddi çıkar sağlayamaz.15.
- Bu kişiler bir daha askeri okullara öğrenci olarak alınmazlar.
18.3 Yerel mevzuat kısıtlamaları uyarınca iade edilemeyen gönderiler ya bir geçici depoya, genel sipariş deposuna veya gümrüklü antrepoya yerleştirilecek ya da yerel yasalar uyarınca imha edilecektir. Gönderen, bu yerleştirme veya imha nedeniyle TNT’nin yüklendiği tüm masrafları ödemeyi kabul eder. Gönderinin bizzat Alıcıya teslim edilmesiyle ilgili herhangi bir yükümlülük bulunmamaktadır. TNT bir Gönderiyi Alıcıya veya Gönderinin teslimatını Alıcı adına kabul etme yetkisine sahip görünen herhangi bir diğer kişiye teslim edebilir. Gönderi adreslerinde daima Alıcının tam adresi, telefon numarası ve e-posta adresi yer almalıdır. Rotalandırma zaman zaman, önceden bildirilmeksizin değişebilir. TNT bu yerlerde taşınan gönderileri koruyabilmek için rota bilgilerini veya ayrıntılı taşıma ağı güvenlik önlemlerini açıklayamaz. Bu nedenle, yasal bir gereklilik olmadıkça, TNT taşıma ağı konumları veya taşıtları üzerinde denetimlere izin verilmemektedir. “Tehlikeli maddeler” taşınması halinde insanları, hayvanları, çevreyi veya taşıyıcıyı tehlikeye atabilecek gönderilerdir. [507] Esasında Avrupa İnsan Hakları Hukuku özünde bir kodifiye hukuk olarak değil, “vaka hukuku” (case law) olarak gelişmekte ve somut olayların yorumuna dayalı biçimde yargıcın takdir yetkisinin önü açık bırakılmaktadır; Mehmet Semih Gemalmaz “İşkence Karşısında Ulusal Yargı Çıkmazı”, Mülkiyeliler Birliği Dergisi, Mayıs 1988, Sy.95, s.9. 2) Memurun savunması (Memurun alınan ifadesi veya sonradan yaptığı yazılı savunmasıdır.) Memur verilen süre içinde savunmasını yapmamışsa bu husus savunma yerine kaim olmak üzere dosyada belirtilir. Özürsüz kaybeden veya harabolmasına sebebiyet veren …… asker kişiler, eşyanın değeri, önemi, meydana gelen hasarın miktarı ve fiilin işleniş şekline göre üç aydan iki seneye kadar hapis cezası ile cezalandırılırlar” (AsCK m.130).